آیا ابن سینا برای کمخونی با ترکیبات آهن دار معالجه می کرده؟ قسمت دوم

قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏3 ؛ ص110
و یکى از داروهاى مشهور براى بیمارى سبات «قلقند: زاج‏ سبز» بر سوراخ بینى مالیدن و مسح کردن روى با سرکه و بستن اندامان پایینى و به کار بردن عطسه‏آورها است.[12]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 229 / علاج: ..... ص : 228
نسخه دیگر: مازوج، اقاقیا، هریک یک جزء. «قلقند- زاج‏ سبز» نیم جزء، همراه آب آلاله کوهى، چلغوز کبوتر و گنجشک سرمه شوند خوب است.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 232 / معالجه: ..... ص : 231
- سوخته مس، قلقند (زاج‏ سبز)، پوست ریشه کبر، خرنوب شامى، نشادر، زهره بز نر یا زهره گاو با عسل.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 232 / معالجه: ..... ص : 231
- قلقند- زاج‏ سبز، و نشادر، سرمه شود تأثیر عجیبى دارد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏3 ؛ ص250
فصل بیست و یکم موى زائد
رطوبت عفونى زیاد که در پلک چشم جمع مى‏شود، تولید موى زائد مى‏کند.[13]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏3 ؛ ص250
براده آهن‏ زنگ‏زده با آب دهن انسان بهترین داروست؛ هرچند دردش زیاد است.
زنگ آهن با نشادر و به‏ویژه با سوخته سم خر و با سرکه تند، همچنین کف دریا با آب گیاه اسفرزه، که هرگاه جاى موى را کرخى داد و سرد شد دیگر موى نمى‏روید.[14]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 250 / نسخه دیگر: ..... ص : 250
زنگ آهن‏ با نشادر و به‏ویژه با سوخته سم خر و با سرکه تند، همچنین کف دریا با آب گیاه اسفرزه، که هرگاه جاى موى را کرخى داد و سرد شد دیگر موى نمى‏روید.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 259 / معالجه: ..... ص : 258
خون حیوان گرم‏مزاج براى به چشم کشیدن خوب است، افشره سیماهنگ آمیخته با بزر خرفه، شیاف، هوه‏جوه، شیاف زنگار مفید است. فضله ورل و ریگ ماهى نیز بهره رسانند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 265 / علاج: ..... ص : 264
نسخه: زنگار، اندران، هریک یک جزء، زعفران یک جزء و یک‏سوم جزء، الوا پنج جزء، مشک نیم جزء، شیاف شود و در چشم کشند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 265 / علاج: ..... ص : 264
نسخه دیگر: اندران دو مثقال، زنگار چهار مثقال، مدفوع ورل سه مثقال، زعفران دو مثقال، صمغ عربى یک مثقال، با عسل عجین شود و استعمال گردد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 286 / فصل ششم چرک و ریم و قرحه گوش ..... ص : 286
اگر درد داشت، ریم آهن‏ که کتیرا در آن ساییده با مسکن درد، از قبیل روغن بادام با مرّ، الوا، زعفران معالجه شود. اگر نیاز بود کمى افیون با آن مخلوط شود.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 287 / فصل ششم چرک و ریم و قرحه گوش ..... ص : 286
از داروهاى قوى یکى این است: سونش مس، با زرنیخ و عسل و سرکه، یا ریم آهن‏ جوشیده خشکیده گرد شده، بعد از آنکه بارها با سرکه یا شراب جوشیده شود تا منعقد- مانند عسل- گردد، در گوش کنند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 287 / فصل ششم چرک و ریم و قرحه گوش ..... ص : 286
اگر زیاد کهنه و پلید شد، مرهم زنگار استعمال کنند، داروى متوسط دراین‏باره: سوخته شب با برابرش عسل و گاهى خرما هم مى‏افزایند. از این قوى‏تر داروى زیر است:
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 287 / فصل ششم چرک و ریم و قرحه گوش ..... ص : 286
نسخه: زنگار، پوسته نازک مس هریک چهار درهم، افشره گندنا یک اوقیه «عسل سفید» یک اوقیه.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 303 / داروهاى داغ‏گذار: ..... ص : 302
الف- زنگار حل‏شده در روغن کنجد (در سرکه- نسخه) اندک‏اندک و به تدریج در بینى بیمار بچکان!
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 305 / بوکردنیها که براى بند آوردن خون‏ریزى بینى خاصیت دارند: ..... ص : 305
فتیله‏هاى قوى از زنگار و از آب ریحان کوهى با کافور، فتیله از مومیاى سره و خالص به وزن یک درهم در بینى کشیدن مفیدند. و شاید برفاب در دهن نگه داشتن تأثیر خوب داشته باشد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 318 / علاج: ..... ص : 316
بعضى از اطباء بعد از جالینوس رأى داده‏اند که قلقطار (زاج‏ زرد) و نشادر و زنگار بر آن بیفزایند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 318 / علاج: ..... ص : 316
اگر خرنوب نبطى را در پشم به بینى کشند، پلیپ را مى‏خورد. همچنان‏که زگیل را هم مى‏اندازد. ثمر سر و نافع است. زاج‏ سبز را بسایند مانند سرمه، صبح و شام به بینى پف کنند خوب مى‏شود. هرگاه غده‏ها قطع شدند براى منع خون‏ریزى گل با آب سرد غلیظ شده را بسیار سرد گردان و به بینى بینداى!
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 330 / علاج: ..... ص : 330
داروى خورنده تقطیع کننده تحلیل‏برنده و آنچه بسیار خشکاننده است مانند نشادر و سرکه و نمک را بر آن بیازماى، با زنگار و زاج‏ ماساژ بده، اگر بهره نداد، داروهاى تند مانند داروى «ابیرون» (همیشه بهار) و «اسفاریون؟» و داروى «سفید نمناک»- که در اقرابادین آمده است- مفیدند. زدن رگ زیر زبان، داروى زخم زبان که قوى باشند اگر همه اینها مفید واقع نشد، باید عمل شود.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 333 / علاج: ..... ص : 332
اگر زخم و قرحه خورنده و بدخیم باشند، حتما باید زنگار و زاج‏ زرد، مازوج در شراب سیکى یا مازوج و شب و گلنار به اندازه مساوى باشند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 356 / فصل چهارم قرحه و ناسور و خوره در لثه ..... ص : 355
اگر قرحه یا ناصور در شدت میانه باشد؛ عاقرقرحا، بیخ سوسن، هریک یک جزء، گلنار، سماق، مازوج بدون سوراخ، شب از هریک دو درهم؛ همه را باهم بسایند و گرد کنند و بر لثه‏ها مالند. گلنار، ریم آهن‏، بر لثه چسبانند و بعدا با سرکه پیاز دشتى یا سرکه‏اى که برگ زیتون در آن پخته است مضمضه کنند. معجون «فلونیا» را در جاى متآکل گذارند بسیار نافع است. معجون «پونه‏اى» و معجون «سپندى» و سایر معجونهاى تحلیل‏برنده خوب است. اگر علاج نشد باید «فلفندیون» استعمال شود. داروى ذیل به فلفندیون نزدیک است:
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 358 / فصل دهم علاج ورم و قرحه لب ..... ص : 358
داروى قرحه لب باید گیرنده باشد؛ از قبیل: هلیله، صمغ فیلزهره، بزر گل، ثمر سرو، بیخ کرکم، (زردچوبه) و اگر زاج‏ سبز و سوخته سم بز، سوخته مرزه، دوده جمع شده، و دوال باشد بهتر است.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 358 / فصل یازدهم بواسیر لب ..... ص : 358
داروى بواسیر لب، ریم آهن‏، مردار سنگ، سفیداب، زعفران، شب، در یک اندازه. با موم و روغن نارگیل یا روغن بادام پماد شود.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 494 / فصل دوم در علاج ذات الجنب ..... ص : 490
2- زنگار به اندازه یک دانه باقلى.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏3 ؛ ص508
اگر بیمار معده تباه دارد، آهن‏ سرخ شده در آتش را چندین بار در دوغ فرو کنى مانعى ندارد.[15]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 540 / فصل هشتم علاج خفقان گرم ..... ص : 539
در معالجه بیمارى خفقان گرم نباید فراموش کنى که ضماد سردى‏بخش را بر قلب بگذارى، ضمادى که از صندل و کافور و آب آهنگران (آبى که آهنگران آهن‏ سرخ‏شده در آتش را در آن سرد مى‏کنند)، ضماد کافور و گل محمدى و تباشیر و عدس نیز از ضمادهایى هستند که باید بر قلب داراى خفقان گرم گذاشت و به‏ویژه اگر دارنده قلب خفقانى گرم، تب داشته باشد ضماد عدس و
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏3 / 576 / فصل یازدهم جلوگیرى از بزرگ و بدریخت شدن پستان ..... ص : 575
نسخه دیگر: تخم کبک، زنگار، استرک، جوش کوره، باهم آمیخته شوند و بر پستان گذارند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 65 / فصل شانزدهم نشانیهاى سوء مزاج معده که همراه ماده خلط باشد و علاج راه‏بندانهاى واقع در معده ..... ص : 58
آب چشمه معدنى که در کان آهن‏ باشد، یا آبى که بارها و بارها آهن‏ سرخ شده در آتش را در آن فرو کرده‏اند براى معالجه معده ترمزاج بسیار مفید است.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏4 ؛ ص99
نسخه دیگر: جفت بلوط دو درهم، رازیانه شامى سه درهم، مویز هفت درهم، هلیله سیاه پنج درهم، بلیله پنج درهم، آمله پنج درهم، ریم آهن‏- که بارها در سرکه تند و پرمایه خیسیده باشد و هر باره که از سرکه بیرون آورده‏اند در تابه بر آتش برشته شده باشد- به وزن ده درهم، همه این داروها را در هشت اوقیه شراب گس‏مزه و هشت اوقیه آب، که مجموع شراب و آب شانزده اوقیه مى‏شود مخلوط کن، بر آتش بگذار بجوشد تا نیمى از مایع بخار مى‏شود و تنها هشت اوقیه مى‏ماند، این هشت اوقیه باقى‏مانده را به هفت بخش تقسیم کن، بیمار داراى اشتها تباه تا هفت روز پیاپى هر روز یک بخش آن را تناول نماید.
اگر خانم یا احیانا آقاى تباه اشتها، گل خوردن را پیشه کرده است، باید خلط مایه فساد را وسیله قى پاکسازى کنى که تو مى‏دانى! قى کردن در این حالات که به منظور برانداختن خلط باشد، چگونه اجرا مى‏شود؛ منظور این است که همان روش که عموما براى قى دادن و روبه‏راه کردن اشتهاى تباه اشتهایان ذکر شده است در اینجا هم لازم است.[16]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏4 ؛ ص128
- گوارشیهایى که ریم آهن‏ در آنها وارد است.[17]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 150 / علاج ..... ص : 150
3- دوغ گاو را بر آتش بپزند یا آهن‏ سرخ شده و یا سنگ گرم شده در آتش را در دوغ گاو اندازند که بدین وسیله به جوش آید. داروهاى قبوضیت‏آور که عبارتند از: تباشیر، گل محمدى، کهربا، گلنار، خرنوب مصرى و قارچ چمنى همه را درهم ریزند و خرد بسایند. پنج درهم از آن مخلوط را با نیم رطل (چهل و پنج مثقال) دوغ جوشیده ذکر شده در بالا، قاطى کنند و بیمار از آن بخورد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏4 ؛ ص150
اگر سبب سردمزاجى معده همراه ماده خلط است- چنانکه سابقا نیز ذکر کردیم- معده را یواشکى و با داروهاى نه بسیار تند و اسهال‏بخش از ماده پاکسازى کن! بیمار هر هفته باید یکبار قى‏
قانون (ترجمه شرفکندى)، ج‏4، ص: 151
کند. گوارش خوزى، گوارش دانه آس و گوارش ریم آهن‏ تناول کند. همچنین نبیذ غلیظ و تند کهنه شده بخورد.
اگر سبب لغزش و صاف شدن معده قرحه بود، علاج قرحه را به کار بر- که آن را مى‏دانى- همراه علاج قرحه معده را باندپیچى کن![18]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 234 / نسخه: ..... ص : 234
ته‏نشین سرکه بر آتش جوشیده، لاک، راوند چینى، سنبل، هریک یک مثقال. ریم آهن‏ هفت درهم.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 300 / وقت و هنگام شیر شتر خوردن ..... ص : 299
اگر اسهال از اثر خوردن شیر شتر بیش از حدّ متوقع و به افراط بود، یک روز یا دو روز از خوردن آن دست بردارد. آنگاه به تدریج خوردن شیر را از سر گیرد. این بار شیر شتر اصل‏زاده بخورد که شتر شیرده مذکور از گیاهان قبوضیت‏آور تغذیه کرده باشد و همین‏که شیر را از پستان شتر مى‏دوشند، ریم آهن‏ بصرایى که در شراب و سرکه شسته شده‏اند و بر آتش بو داده‏اند به وزن ده درهم، خرنوب مصرى و ساماروغ (نوعى قارچ چمنى) هریک پنج درهم، بزر کرفس سه درهم، چند بسته از مرزه، کرفس و فیجن همه را در آن شیر تازه دوشیده ریزند و یک ساعت در شیر بمانند؛ آنگاه شیر را بپالایند و بخورند و کم‏کم و به تدریج شیر خالص شتر اصل‏زاده را- که ذکر شد- بخورند و اگر نیاز به کمک مسهل داشتى، دارویى را که مصلحت مى‏دانى با آن قاطى کن!
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 305 / معجونهاى علاج استسقا: ..... ص : 305
معجون کلکلانج، معجونى ساخته از ریم آهن‏ و خالاماون که در اقرابادین (کتاب پنجم) ذکر کرده‏ام. معجون دیگر هست که دیگران ابداع کرده‏اند، آن هم خوب بوده و ترکیبش به قرار زیر
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 363 / نسخه: ..... ص : 362
نوشابه بیماران طحال ورم کرده باید آب آهنگران یا آبى که بارها آهن‏ سرخ شده در آتش را در آن خاموش کرده‏اند باشد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 398 / علاج اسهال به‏طور عموم ..... ص : 395
شیر بز را بر آتش بجوشانند تا غلیظ مى‏شود. یا آهن‏ در آتش سرخ شده را چندین بار در شیر بز اندازند تا شیر به جوش مى‏آید سپس با اندکى برنج بو داده مخلوط کن! بیمار بخورد، اسهال بند مى‏آید.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏4 ؛ ص402
غذاهایى که براى بیماران اسهالى مناسب و سازگار است عبارتند است از:
1- شیر بز بر آتش جوشیده یا شیرى که چندین بار آهن‏ سرخ شده در آن خاموش شده است.[19]
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 412 / نسخه: ..... ص : 412
اگر اسهال از ناتوانى نیروى گیرنده و نگهدارنده غذا و ناتوانى نیروى دافعه هم هست، گرد حاصل از ریم آهن‏ با جوز بویا را در شراب نعناع مخلوط کن و ضمادها را- چنانکه خودت مى‏دانى و یاد گرفته‏اى- برگزین!
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏4 / 421 / شیافهاى مفید در علاج پوست‏اندازى و خراش روده: ..... ص : 421
داروهاى مفید در علاج پوست‏اندازى روده که سبب اسهال شده باشد و از آنها شیاف سازند عبارتند از: مّر، کندر، زعفران، سندروس، شب (زاج‏ بلورى)، استرک، گند بیدستر با افیون، صمغ فیلزهره، سوخته کاغذ، خون سیاوشان، سوخته شاخ گوزن، گل اندلسى، انواع گل دارویى که در خاصیت با گل اندلسى برابرند، انواع جوش کوره‏ها، مردار سنگ و امثال آنها. و شاید گاهى نیاز به زاجها و زنگار و غیره نیز باشد.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏5 / 83 / نسخه دیگر که حب سندروس است: ..... ص : 83
سندروس، پوسته تخم‏مرغ، شیطرج (گیاه خلال دندان) و بزرتره از هریک یک جزء. نشادر نیم جزء، ریم آهن‏ چهار جزء. همه را درهم بسرش و حبهایى به اندازه یک عدد فندق از آن بساز! صبح شش تا هفت عدد از آن حبها را بخورند، که علاوه بر علاج بواسیر غریزه جنسى را نیز تحریک مى‏کند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏5 / 83 / نسخه دیگر: ..... ص : 83
سونش آهن‏، بزرتره و بزر ننه‏حوا از هریک به وزن دو درهم، ثمر خشکیده کبر سه درهم، شش مثقال از این مخلوط را با آب تره بخورند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏5 / 83 / نسخه دیگر: ..... ص : 83
هلیله سیاه با روغن گاوى در تابه سرخ شده، آب تره، روغن گردو و اطریفل را (معجون هلیله‏اى) که با ریم آهن‏ درست شده باشد درهم سرشند و از آن تناول کنند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) / ج‏5 / 83 / نسخه دیگر: ..... ص : 83
ریم آهن‏ کوبیده و ساییده و بیخته به وزن سه درهم را با بزر سفید ترتیزک دو درهم درهم قاطى کن! ناشتا در هفت مثقال آب تره و دو درهم روغن گردو بخورند.
 
قانون (ترجمه شرفکندى) ؛ ج‏5 ؛ ص84
اگر بیمار بواسیر به خوردن لوف با عسل عادت گیرد و زیاد بخورد به نفع اوست.
معجون هلیله که ریم آهن‏ در آن به کار رفته است، بندآور خونریزى زیاد است و در علاج بواسیر نافع مى‏باشد.[20]